به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، نشست پژوهشی «کتابخانه‌های عمومی؛ سیاست‌ها و برنامه‌ها» با حضور عثمان لاویچ، رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ بوسنی و هرزگوین و باقر میرعبداللهی، معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد ۲۱ اردیبهشت ما در غرفه نهاد کتابخانه های عمومی کشور در سی و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد در ابتدای این نشست حضور عثمان لاویچ و هیئت همراه وی در کشور را نشان دهنده توجه نهاد به فراتر از مرزهای ایران اسلامی دانست و گفت: کارکرد سنتی از کتابخانه های عمومی یعنی استفاده از کتابخانه تنها برای خواندن کتاب، در حال حاضر مورد سوال و تردید جدی قرار گرفته است. در مقابل دیدگاه سنتی، استفاده از کتابخانه به مثابه یک پایگاه اجتماعی مطرح است؛ تعریف جدید از کتابخانه مستلزم تعریف خدمات جدید برای اعضا، تعریف جدید از خواندن و تعریف جدید از استفاده از کتاب است. دلیل توجه ما به کاربرد جدید کتابخانه ها مراجعه افراد از گروه های سنی و سلایق مختلف به کتابخانه است. تفاوت آدم ها در میزان دانش آن ها است و ما موظف هستیم خدماتی جدید و متنوع متناسب با سلیقه، بینش و دانش افراد به آن ها ارائه دهیم.

کتابخانه جهانی از دانش و آگاهی

در ادامه عثمان لاویچ در خصوص کارکرد جدید کتابخانه ها و تجربه کشور بوسنی و هرزگوین در این حوزه، اظهار داشت: کتابخانه غازی خسروبیگ، کتابخانه ای عمومی است. زمانی کتابخانه ها منابع مختلفی داشتند، کتابدارها باید از کتاب ها محافظت می کردند و تمرکز آن ها به کتاب و کتابخوانی بود، اما در قرون اخیر تغییر بسیار زیادی رخ داده است. در حال حاضر قرنی است که اطلاعات از طریق اینترنت در دسترس افراد است. در عصر دیجیتال این سوال مطرح است که آیا کتابخانه ها در چنین شرایطی ماندگار خواهند بود یا به موزه ای از کتاب تبدیل می شوند. ما می توانیم شاهدی بر این ادعا باشیم که کتابخانه ها و کتابداران اولین نمایندگان فرهنگی هر کشوری هستند. کتابداران ما به این نتیجه رسیدند زمانی می رسد که باید خود را با شرایط جدید دیجیتال و الکترونیک سازگار سازند. کتابخانه دیگر تنها ساختمانی حاوی کتاب نیست؛ کتابخانه جهانی از دانش و آگاهی و نمایشگاهی از فرهنگ ها و آداب و رسوم کشورهای مختلف است. در حال حاضر کتابخانه ها تمرکز و علاقه مندی خود را تغییر داده اند. امروز تنها کتاب مطرح نیست، بلکه علم و آگاهی مورد توجه کتابخانه ها و علاقه مندان آن است.

پرسش از کتابدار

وی ادامه داد: کتابخانه غازی خسروبیگ با سازماندهی های مجدد، به دیجیتال سازی منابع کتابخانه اقدام کرد. در این راستا ۴ میلیون منبع در این کتابخانه برای تسهیل دسترسی کاربران دیجیتال سازی شد. ما تلاش کردیم کارمان مطابق با استانداردهای جهانی باشد. امروز شاهد هستیم کتابخانه ها نقش هایی جدید بر عهده دارند؛ یکی از این نقش ها حفظ آثار تمدن و میراث فرهنگی است. امروز باید خدمات جدید ارائه و ارتباط با مراجعان بیشتر شود. یکی از خدمات ما که بسیار موفق عمل کرده «پرسش از کتابدار» است. این قابلیت وجود دارد که مخاطبان، ۲۴ ساعت شبانه روز به صورت آنلاین با کتابداران در ارتباط باشند و پاسخ پرسش های خود را بیابند. از نگاه ما چنین اقداماتی موجب سازگاری با عصر دیجیتال خواهد شد.

کتاب های ۵۰۰ ساله در کتابخانه غازی خسروبیگ

در ادامه باقر میرعبداللهی اظهار داشت: در دوره مدرن ما ناچار از استفاده از تجهیزات دیجیتال کتابخانه ای هستیم؛ با این حال خواندن دیجیتال، آسیب هایی هم دارد. بین خواندن متن مکتوب و کتاب صوتی تفاوت مهمی وجود دارد؛ کتاب کاغذی خوانده اما کتاب صوتی، شنیده می شود و قطعا بین خواندن و شنیدن فرقی بزرگ وجود دارد. وقتی شما متنی را می خوانید، در فرایند خواندن حضور دارید اما وقتی متنی را می شنوید، کس دیگری آن را برای شما می خواند و این موضوع در میزان فهم مطلب اثرگذار است. در حال حاضر برای بعضی خوانندگان، خواندن دیجیتالی محدود به لمس صفحه گوشی و عدم توجه کافی به عمق مطلب است. به اعتقاد من این یکی از آسیب های تکنولوژی است. وظیفه ما این است که زمان خواندن کتاب دیجیتال به این محدودیت توجه کنیم و اسیر تکنولوژی نشویم.

در ادامه این مباحثه عثمان لاویچ گفت: برای ما دیجیتالی شدن کتاب ها به معنای فراموش کردن کتاب کاغذی نبوده است. ما نسبت به این موضوع آگاه و هوشیار هستیم و در کتابخانه غازی خسروبیگ به این موضوع توجه شده است. شاهد این ادعای من وجود نسخ خطی به قدمت ۵۰۰ سال در کتابخانه ما است. پیشتر این تفکر وجود داشت که با ظهور چاپ و انتشار، نسخ خطی از بین خواهد رفت. در تمدن و فرهنگ اسلامی، شکل نوشتن خطی آثار و کتاب ها به مدت ۳۰۰ سال با چاپ و انتشار هماهنگی داشت و هیچ یک به دیگری آسیبی نرساندند. حالا دیجیتال سازی، در کنار نسخ خطی و چاپ و نشر قرار می گیرد و سومین راه برای دسترسی به اطلاعات محسوب می شود. ما آگاه هستیم که هر یک از این سه طریق، ضعف هایی هم دارند. درست است که نسل جوان ما دیجیتال سازی منابع را ترجیح می دهند، اما وظیفه کتابخانه و کتابداران این است که نکات مهم را از دانستنی های عمومی جدا کنند؛ چراکه میزان فهم از طریق این سه روش کسب اطلاعات یکسان نیست. مجددا تأکید می کنم که به اعتقاد من حیات نسخ خطی همزمان با دیجیتالی شدن منابع، ادامه پیدا خواهد کرد و ما شاهدی زنده بر این ادعا هستیم. دیجیتال سازی منابع باعث تسهیل دسترسی به تمام اطلاعات از هر نقطه دنیا شده است. وظیفه ما کتابداران این است که بر سه روش دسترسی به اطلاعات تسلط داشته باشیم و در راستای نیاز و تقاضای مخاطب کار کنیم.

هر کتابی برای خواندن مناسب نیست

میرعبداللهی با اشاره به مفهوم عمومی بودن کتابخانه، گفت: در ایران وقتی از کتابخانه عمومی صحبت می کنیم، دو معنا به ذهن متبادر می شود؛ نخست، عمومی به معنای تمام کتاب ها؛ دوم، عمومی به معنای همه مردم. درباره معنای اول باید بگویم، ما در نهاد کتابخانه های عمومی کشور، قادر به خرید تمام کتاب ها برای تمام مخاطبان نیستیم؛ بخشی از این مسئله مربوط به محتوای کتاب ها است؛ به اعتقاد ما هر کتابی برای هر خواننده ای مناسب خواندن نیست. مثلا ما نمی توانیم اجازه دهیم گروه سنی کودک و نوجوان، هر کتابی را بخوانند؛ این امر دلایل مختلفی دارد که برخی از آن ها عبارت است از: کم بودن دایره واژگان برخی از بچه ها؛ مناسب نبودن برخی محتواهای ترجمه شده به زبان فارسی برای بعضی بچه ها؛ بنابراین مجبور هستیم از میان کتاب های منتشر شده انتخاب کنیم. این انتخاب معیارهایی دارد که برخی به زبان و ادبیات کتاب و برخی به نادرستی محتوا مربوط می شود. به اعتقاد من درباره بزرگسالان هم همینطور است و توصیه نمی کنیم همه کتاب ها را بخوانند؛ چراکه ممکن است در فرایند فهم کتاب برایشان اختلال ایجاد شود. وظیفه یک کتابدار این است که با توجه به شناختی که از مخاطب دارد، کتابی متناسب با هر فرد به آن ها معرفی کند.

کتاب روحی در دست کتابدار

لاویچ در ادامه این مبحث گفت: یک مثال عربی می گوید، «کتاب، روحی در دست کتابدار است.» ما هم به عنوان کتابدار وظیفه داریم روح کتاب را متناسب با خوانندگان به آن ها ارائه کنیم. من از نکته ای که آقای میرعبداللهی گفتند این برداشت را داشتم که کتابخانه باید سه روش دسترسی به اطلاعات، که پیشتر ذکر شد، را تحت کنترل داشته و قادر به پاک سازی و جداسازی باشد. باید اعتراف کنم ما آنقدر که باید و شاید در کتابخانه به این موضوع توجه نداشته ایم و شاید من شرایط لازم را نداشته ام، چراکه من در کتابخانه های تخصصی کار می کنم و بازدید من از کتابخانه های مرکزی، دیدگاه شما را به این موضوع نشان می دهد. شما با تعیین هر رنگی به یک گروه سنی، این موضوع را نشان دادید؛ ما در بوسنی این کار را انجام نداده ایم. با این کار شما نتیجه گرفتیم که باید نسبت به تقاضا و نظرات مخاطب نهایت توجه را داشته باشیم. آنگونه که من دیدم و فهمیدم، شما نشان دادید از همان سنین کودکی توجه می کنید تا بچه ها با علاقه به سمت کتاب و کتابخوانی حرکت کنند و میل به کتاب تا بزرگسالی در آن ها باقی بماند. شما پس از ۳۰ سال نتیجه این کار مثبت را خواهید دید.

ارائه ۶۰ خدمت در کتابخانه های عمومی

میرعبداللهی در پایان این مباحثه اظهار داشت: به اعتقاد ما کتابخانه نباید انبار کتاب باشد و باید به ارائه خدمات اجتماعی توجه کند. ما در نهاد کتابخانه های عمومی کشور حدود ۶۰ خدمت به اعضای کتابخانه ها ارائه می دهیم. کتابداران بخش کودک و نوجوان ما خدمات متنوعی به بچه ها ارائه می دهند که قصه گویی یکی از آن ها است. قصه گویی یک مهارت است که نیاز به آموزش و تجربه دارد. بسیاری از کتابداران بخش کودک و نوجوان ما، این مهارت و تجربه را دارند.

لاویج با اشاره به وضعیت کتابخانه های بوسنی و هرزگوین در این حوزه، گفت: من تأکید می کنم ما فعلا این تجربه و خدمات را نداریم و وقتی در این چند روز سفر خدمات شما را به گروه کودک و نوجوان دیدیم، به این نتیجه رسیدم که ما نیز خودمان را به تجربه شما تجهیز کنیم. تأکید می کنم که وقتی کتابداران انواع خدمات را به مخاطب ارائه می کنند باید همزمان هوشیار باشند که اصلی ترین و مهم ترین پیام کتابخانه، تئاتر، سینما و اماکن تفریحی، در یک راستا که توجه به نسل جدید یعنی بچه ها است، حرکت کند. به شما تبریک می گوییم که با روش های نوین و بالاترین کیفیت این توجه را به مرحله اجرا رساندید. من با تأثیرات بسیار و تجربیات زیبا به بوسنی و هرزگوین برمی گردم و پیشنهاد خواهم داد از نگاه و تجربه شما استفاده کنیم.